We lezen en zien het bijna dagelijks: branden door afgedankte lithium-ion-batterijen die nog steeds vrij massaal ongewenst in de schrootstroom terecht komen. Batterijen en branden zijn een breed maatschappelijk probleem. Zo heeft een gemiddeld huishouden ruim 100 batterijen in huis die kunnen ontbranden. En dat is geen theoretisch probleem: neem de elektrische step die een paar keer tegen de stoep knalt: batterij raakt beschadigd/ scheurt en kan ontvlammen.

Die consument is zich vaak niet bewust van gevaren en weet trouwens ook niet waar de gebruikte batterijen kunnen worden ingeleverd of de stimulans om dit naar een afvalbrengpunt te brengen ontbreekt. Geschat wordt dat er binnen vijf jaar een 14-voudige aan deze energiedragers op de markt komt!

Hoe dan ook zitten de recyclers nu met de gebakken peren: branden jagen de ondernemers op enorme kosten (gemiddeld 1,3 miljoen euro per brand), negatieve mediaaandacht, vervelende discussies met verzekeraars en vergunningverleners en werknemers, omwonenden en het milieu lopen grote risico’s.

Is de redding nabij?
Recyclers kunnen niet het bredere maatschappelijke probleem oplossen, maar er kan veel binnen de keten beter worden geregeld. Een rondgang langs een aantal deskundigen levert suggesties op die we voorleggen aan de toezichthouder van de DCMR.

Marten Sparrius van EMR: “Het basisprobleem is dat gebruikte batterijen niet gescheiden en op de juiste plek worden aangeleverd. Dat gebeurt lang niet altijd en dus begint het probleem aan het begin van de afvalketen. Consumenten moeten beter worden voorgelicht: wat zijn de gevaren en waar lever ik de gebruikte batterijen in? Als de batterijen in de grijze kliko verdwijnen, komen ze tussen het overige afval in de keten.” Johan van Peperzeel: “Wat mij betreft komt de Chemokar weer terug. Het juist verwerken van batterijen is immers niet alleen van circulair belang, maar je voorkomt ook een groot brandrisico. In een beter inleversysteem mag zeker worden geïnvesteerd.”

En zolang het vermengd in onze keten komt, moeten we als sector ingrijpen. Dirk Huiskes van Huiskes Metaal BV: “De grote recyclers hebben een strikt aannamebeleid met boetesysteem. Dat zouden alle schroothandelaren moeten doen. Groot en klein. Want bij de kleine handelaren en milieustraten komt het de keten binnen. Ik vind dat de MRF zich daar sterk voor moet maken.

Marten Sparrius van EMR vult aan: “Wij krijgen nog steeds batterijen onzichtbaar aangeleverd, gemengd in het schroot. Dat moet natuurlijk stoppen. Zo trek je de vervuiling door de hele keten en komen de batterijen in de schrootberg met alle risico’s van dien. Wij moeten de kleinere bedrijven, maar ook milieustraten beter uitleggen wat de risico’s zijn en hoe ze veilig de batterijen moeten aanleveren.”

De keten kan zelf meer doen, maar de structurele oplossing ligt natuurlijk buiten de keten. Zo kunnen producenten de lithium-ion-batterijen/-accu’s een onderscheidende kleur geven: zie je ze beter in de schroothoop. Dirk Huiskes: “In Scandinavië wordt zelfs overwogen de batterijen te voorzien van een chip. Vergelijk het met de anti-diefstal chip in kleding. Duur, zo’n systeem? Een brand is duurder!”

Veel deskundigen zijn van mening dat statiegeld op batterijen de echte oplossing is. Daar rustte lange tijd een taboe op, maar in de Brusselse wandelgangen wordt vernomen dat er eind dit jaar mogelijk een doorbraak valt te verwachten. Hoogste tijd om met Bobby Verhagen te praten. Bobby Verhagen is inspecteur bij de DCMR en tevens branchetrekker metaalrecycling en heeft als inspecteur een uitgesproken mening over het probleem en de mogelijke oplossingen.

Wat is volgens jou de kern van het probleem?
Lithium-ion-batterijen zijn energiedragers met zo verschrikkelijk veel energie die vrijkomt als de afgedankte batterijen beschadigd raken, met zelfontbranding tot gevolg. Probleem is dat het vaak ongewenst tussen het overige afval terecht komt. Grote branden bij recyclers komen inderdaad geregeld voor en die leiden tot milieuschade en klachten van omwonenden. Zo’n vier jaar geleden hielden we nog rekening met de mogelijkheid dat het om broeibranden ging, maar al snel stond vast dat de branden werden veroorzaakt door zelf ontbranden Lithium-ion-batterijen: van super kleine tot hele grote batterijen.

Wat was vervolgens jullie aanpak?
Aanpakken bij de bron lukt nog niet. De aandacht verschoof vervolgens naar het recyclingbedrijf: hoe kunnen jullie zorgen dat je het niet binnen krijgt? Het acceptatiebeleid moest worden aangescherpt: de ontdoener/leverancier kreeg te horen wat niet werd geaccepteerd: gasflessen en oude banden bijvoorbeeld, maar ook deze batterijen. Vervolgens moet de vracht goed worden geïnspecteerd. Ook werd een boetesysteem in het acceptatiebeleid verwerkt: een bedrijf uit mijn regio begon met 500 euro per ongewenst product maar dat werd na een paar flinke branden verhoogd naar 5.000 euro. Dus een lading van 6.000 euro met één batterij verliest zo snel waarde. Dat bedrijf merkte aanvankelijk dat ontdoeners naar de concurrenten zonder boetesysteem gingen. Maar snel ontstond er een nieuw evenwicht: het loonde om schoon schroot te leveren tegen een goede prijs en dus werd de acceptatie bij alle handelaren strenger. Door de strengere aanpak is het aantal branden aantoonbaar afgenomen. Het werkt dus.

Het is geen regionaal probleem, toch?
Nee, en ik heb het in landelijk overleg met collega’s uitvoerig besproken. De MRF-directeur Hans Koning speelde hierin overigens een actieve en constructieve rol. Er moest wat gebeuren, immers: het aantal batterijen neemt enorm toe en ze worden ook steeds krachtiger met alle risico’s van dien. Denk aan de mobieltjes, maar ook aan de voorbij zoevende steps. Het landelijk team Metaalrecycling (bestaande uit diverse Omgevingsdiensten en ILenT) schreef een notitie voor het vakberaad ODNL en het ministerie IenW over het toenemende probleem en oplossingsrichtingen. Ons pleidooi was: leg de verantwoordelijkheid niet bij het einde van de keten (afvalstadium), maar pak het bij de bron aan: de consument. Organiseer een goede inzamelstructuur reclamecampagne of voer statiegeld in. Vervolgens spraken we met het ministerie I&W: wat kan de wetgever doen? Het ministerie begreep de problematiek en de suggesties, maar wil wachten op initiatieven uit Brussel want Nederland wil niet voor de muziek uit lopen. Het Brusselse antwoord komt waarschijnlijk eind dit jaar. Ik hoop dat de wetgever met duidelijke regelgeving komt, die het probleem echt aanpakt. Ik hoop het niet natuurlijk, maar ik vrees dat er helaas meer incidenten met batterijen nodig zijn om de wetgeving snel aan te scherpen. Denk aan vuurwerk: de wetgeving is pas fors aangescherpt na de vuurwerkramp in Enschede.

En tot die tijd?
Consument beter voorlichten! Het gevaar van batterijen is te vergelijken met asbest: mensen moeten weten dat asbest in veel huizen aanwezig is en hoe je er mee om moet gaan. Als mensen echt zouden weten hoe gevaarlijk de batterijen zijn, zullen ze minder in huis halen en daar worden producenten niet vrolijk van. Maar toch is voorlichting noodzakelijk! Daarnaast zie ik dat de recyclers goede maatregelen nemen, maar lang niet allemaal. Daarom mijn oproep aan alle recyclers, groot en klein: accepteer de batterijen niet tussen het overige afval!

Bron: MRF Circulaire juli 2022